Radara yakalanmayan F-22’yi SU-35 nasıl yakaladı?

Dünya askeri havacılık gündemine bomba gibi düşen veya bomba zannedilen Su-35S uçağının F-22 uçağının termal görüntüsünü yakalaması haberi üzerine okuyucularımızla bilgi paylaşmak istiyorum.

Tüm bu yorumları, paylaşılan görüntülerde photoshop oynaması yapılmadığı yönünde yapıyorum.

Geçtiğimiz yaz aylarını daha çok F-35’i ve onun sonucu olarak EOTS, IRST, FLIR vb. sistemleri inceleyerek geçirdim ve bu konuda bir süre sonra çeşitli yerlerde yayınlanacak çeşitli raporlar hazırladım. Bu olay üzerine mail ve sosyal medyadan dün akşamdan beri gelen sorulara toplu cevap olarak kısa bir değerlendirme yapmak istiyorum.

Öncelikle “bomba zannedilen” ifademle ne kast ettiğimi açıklayayım. Aslında olay sadece SU-35S Flanker E uçağının IRST sensöründe F-22 Raptor görülmesi veya F-22’nin yakalanması. Tersi veya başka şekli olsa idi mesela Rafale (Fransız) gibi daha eski bir uçak Suriye’de test için gönderilen SU-57’yi kendi IRST sensöründe görse idi yine aslında çok büyük bir olay değil diyecek miydim? Kesinlikle evet. Şimdi IRST ne ve ne olmuş ona bakalım.

IRST (INFRARED SEARCH AND TRACK veya INFRARED SIGHTING AND TRACKING/KIZILÖTESİ GÖRÜŞ VE İZLEME) SİSTEMİ/SENSÖRÜ NEDİR?

Adı üstünde IRST yani kızılötesi görüntüleme, izleme veya takip, farkındalık sistemi. Yani radar değil, yani radar görünmezliği daha doğrusu düşük radar görünürlüğü ile hiçbir ilgisi yok. IRST: uçakların dış yüzeylerinin hava ile olan sürtünmesi sonucu ve motorlarının ısıttığı nozul kısımları veya motor ısısının uçağa yansıması ile oluşan kızılötesi ışınları veyahut uçağın herhangi bir yerinden yayılan elektromanyetik spektrumda ultraviyole kısmına denk gelen ışınları algılayan sensörler.

1-“Rus Uçağı SU-35S, (ABD) F-22’yi IRST’de Yakaladı İse Aynı Şeyi F-22’de Ona Yapmıştır” Doğru Mu?

Hayır. Çünkü şaşıracaksınız ama F-22’de IRST yok. Sebebi de çok basit F-22 seri üretime geçtiğinde SU-35’in belki masada çizimi bile yoktu. Arada on yıllar var. Evet! F-22’ler Rusya’ya saldırdığında şu anda onları karşılayacak iki uçak var. SU-35S ve SU-30SM. Ancak F-22 on yıllar önce geliştirilen, seri üretimi biten (196 üretildi ve üretim sona erdi), şu günlerde Soğuk Savaş tekrar alevlendiği için yeniden üretilse mi yoksa F-22/F-35 arası hibrit bir model mi yapılsa tartışılan bir uçak. Oysa SU-35S çok yeni ve Rus hava kuvvetlerinin en korkulan “fighter” uçağı.

Buna rağmen F-22 Raptor hala daha dünyanın en iyi hava üstünlüğü uçağı sayılıyor. Çünkü Stealth teknolojisinin zirvesi düşük izlenebilirlik yönü ile bir numara. Termal gizlilik özelliği motorlarında mevcut. Ancak bunun bir sınırı var. Yani örneğin yan yana uçan bir F-22 ile SU-35S uçağını karşılayan F-35 radarında SU-35’i F-22’den kilometrelerce değil onlarca kilometre daha önce görecektir. Aynı şekilde F-35, 185 km ötedeki uçağı EOTS (FLIR ve IRST sisteminin bir arada olduğu ilk ve tek uygulama) sistemi ile F-22’yi X km mesafeden görürken SU-35’i Y km mesafeden görüp tespit edecektir.

Bu X-Y değerleri hakkında söz konusu üç uçak için ne olur bilemeyiz. Ancak burada radar görünmezliğinde (düşük görünürlük) olduğu kadar X ile Y arasında afaki farklar olmayabilir. Şüphesiz F-22 dizayn yani sert kenarların hava sürtünmesi ile ısı yayması yönü ve motorun termal izi yönü ile Su-35S ve diğer tüm SU-57 dahil uçaklarının önünde ama iş IRST tespitine gelince (tahminim olarak 10-20 km’den fazla değil) çok fark yok.

Ancak şüphesiz inkâr edilemeyecek bir gerçek ki, F-22’in IRST yönü ile geri kalmış olması gerçekten çok önemli bir eksiklik. Zaten yeni düşünülen yani eğer yapılırsa hibrit modelde bu eksiklikler de giderilecek. Hatırlayacağınız gibi aşağıdaki yazıda F-35 kaskı gibi ve HOB (yüksek yanal görüş açılı) AIM-9X füzesini kullanmadığından yakın hava muharebesinde de ciddi bir eksiğinin olduğunu uzun uzun anlatmıştım. Aşağıdaki yazıyı okuyanlara hatırlatayım ki, ben o yazıyı yazdıktan birkaç ay sonra F-22’e bu özelliğin kazandırılması için proje başlatıldı.

http://www.kokpit.aero/f-22-de-teknoloji-azizligi

Tüm bunlar düşük radar görünürlüğü, ağ merkezli harp (F-35 kadar olmasa da) ve rakiplerinden üstün radar teknolojisi (AESA) ve görüş ötesi menzilli AMRAAM füzeleri ile F-22’nin rakipleri karşısında geri bırakmış değil.

2-Madem Stealth F-22, SU-35S’nin IRST’si Tarafından Görülüyor O Zaman Görünmezliğin Ne Anlamı Kaldı?

Dünyada 4++ ve 5’nci nesil uçakların hemen hemen hepsi IRST sensörlerine sahip (Rafale, EF-2000, Gripen, Sukhoi serisi,J-31, J-20, Fighter serisinde de bazısı dahili çoğunluk harici pod-resimdeki gibi). Kaldı ki bu konuda batılı tüm uçaklardan daha üstün manevra yeteneği ve silah taşıma kapasitesine sahip uçaklar yapsalar da Ruslar daha geride. F-35’de 185km, Rafale/EF-2000’de 100km altı menzilde termal olarak düşman uçağını tespit imkânı varken Rus uçaklarında mesela SU-35S için 50 km, SU-57 için 80 km gibi rakamlar söyleniyor. Zaten termal izi olmayan uçak olamadığı gibi mesele ne kadar yansıttığıdır. Daha önceki makalelerde hava savaşının artık radar değil, termal, stealth-non stealthly arasında olduğuna dikkatinizi çekmiştim. İleride bu konu üzerine nasip olursa ayrıntılı bir çalışma yapacağım.

Örneğin çok bilinen bir yanlış vardır. Daha doğrusu teknoloji ilerledikçe değişen bir gerçek. F-22 yapıldığında stealth kavramı büyük oranda düşük radar görünürlüğü üzerine inşa edilmiş bir teknik kabiliyet idi. Ancak dünyada havacılık teknolojisi çok hızlı tıpkı bugün aldığınız cep telefonunun 2 ay içinde eski model olması gibi F-22 yapılırken IRST sistemleri bu kadar gelişmemişti ve işin yönü çok değişti.

Çünkü artık herkeste IRST vardı ve termal izi olmayan uçak da olamazdı. Dolayısı ile bugün stealth kavramının esas bacağı termal emisyonun ne kadar algılandığı ve algılatıldığı olduğu gibi bunun gerçek kahramanı da sanılanın aksine uçağın dış dizaynı değil motorudur. Motorun güç/ağırlık oranı gibi klasik verileri de değil termal gizliliği. Yani motor ne kadar yanmamış havayı bypass ederek sıcak gazı soğutarak veriyor, içindeki ısıyı uçak yüzeyine yansıtmamak noktasında ne derece başarılı.

İşte bu yüzden performans olarak aslında çok başarılı motorlar yapan Çin WS motorları veya kullandığı Rus morotlarını J-20 uçağında kullandığı halde hala tam stealth için tırmalıyor. Bu yüzden SU-57 Saturn motoru yerine İzdeliye motorunu geliştirme için uğraşıyor ve hala seri üretime geçemedi.

Olayın mali boyutu da var ama hala bu termal gizliliği sağlayamadı. F-22’de de tersi var. İyi uçak, iyi motor yaptık ama düşman uçaklarını termal olarak görebilecek yani durumsal farkındalığı F-35 seviyesinde yakalayacak uçağımız yok diye Amerikalılar kara kara düşünüyor. Bir yandan Çin denizinde F-14 gibi bir uçağımız artık yok, J-15/16 serisi ile F-18/35’ler nasıl baş edecek diye düşünürken, diğer yandan F-35 gibi sonradan yapılmış durumsal farkındalık olarak F-22’den ileri F-35’den çok geri J-20/31 ile F-22 nasıl baş edecek kaygısı var.

İşte bu termal gizlilik ve sır meselesi yüzünden ABD hariç 8 kullanıcı ülke F-35 motoru F135’in bir bölümü var ki bakım için dahi açamıyor ve yetkisiz. Bu termal gizlilik teknolojisi açığa çıkmasın diye. Hatta F-35 proje subaylarımızdan birisi ile bu “US.Only” yazan yerlerin İsrail’e de yasak olup olmadığını tartışmıştık. Kendisi İsrail açar bakar ABD ona bir şey demez şeklinde tahminde bulundu (sohbet ortamında). Yani kendi tahmini olarak resmi bilgi değil. Ben kendisine katılmamış ve bu artık Stealth’ın beşiği haline geldi. ABD’nin İsrail gibi sabıkalı (Patriot sırlarını geçmişte Çin’e verdiği HQ-29’un PAC kopyası olduğu ve başka birkaç olay ve soruşturma da var) bir ülkeye kankası, can ciğeri dahi olsa bu yetkiyi vermesinin imkânsız olacağını söyledim.

F-22’de IRST zaafiyeti hava savaşı konseptinde nasıl giderilecek kısmına aşağıda yaptığım ama mucidi ben olmadığım yani sadece info-grafikle anlattığım şekle bakmanızı tavsiye ederim. Üzerinde açıklama da var.

Şimdi biraz teoriden bahsedersek: F-22 radarda düşük görünürlüğüne rağmen 20-30 km de SU-35 tarafından IRST ile tespit ediliyorsa Stealth’ın bir manası kalmamış olması gibi bir teori geçerli değil. Çünkü IRST adı üstünden durumsal farkındalık sistemi. Hedefleme sistemi değil. Yani ne radar güdümlü ne de ısı güdümlü füzeleri IRST ile ateşleyemezsiniz. Ya radarda görüp radar kilidi veya IR füzenizin arayıcı başlığının veya F-35 kaskı gibi (Bizim Blok40 ve üzeri F-16’lardaki JHMSC kasklar gibi) kask aracılığı ile uçağı görüp IR güdüm kilidi atmalı. Sonuçta IRST sadece göremediğin düşmanı görmeni, farkında olup öncesinde pozisyon almanı sağlar.

İşte burada kazın ayağı TEORİDE biraz farklı.

Teoride yani ABD teorisinde F-22 Stealth olduğu için zaten SU-35S’nin onu 50 gibi bir mesafeden daha uzun menzillerde görmesi veya başka bir anlatımla F-22 20-30 km yaklaşana kadar görmesi imkânsız. Dolayısı ile savaş söz konusu ise yani Suriye’deki gibi değil direk hava savaşı var ise zaten F-22 50 km’nin çok üzerindeki menzillerden daha SU-35 kendisini görmeden BVRAAM füzeleri olan AIM-120 AMRAAM füzelerini ateşlemiş olacak. Dolayısı ile zaten SU-35 50 km yaklaşmış ise F-22’nin ya atacak füzesi kalmamış veya bir arıza vardır. Zaten yakın hava muharebesinde F-22’nin SU-35S gibi dünyanın hemen hemen en iyi manevra kabiliyetine sahip uçağı ile dogfight yaparak galip gelmesi çok zor.

Rus teorisine göre ise: Stealth aslında bir fanteziden ibaret en azında yakın gelecekte öyle olacak. Dolayısı ile sürekli uzun menzilli hava-hava füzeleri (LRAAM) yapan Rusya bular ve SU-35S’nin kısa menzilli R-73 füzesi ve üstün manevra kabiliyeti ile galip gelecektir.

Sanırım kafanız karıştı o zaman biraz toparlayıp basit kıyaslar yapalım.

F-22

IRST yok, manevra kabiliyeti şaşırtıcı şekilde koca gövdesine rağmen çok üstün. Motorlarda çift yünlü 2D TVC yani aşağı yukarı yönlendirme kapakçıkları var. SU-35S ‘den çok üstün bir radara sahip. Termal, akustik, radar gizlilik seviyesi SU-35S ile kıyas bile kabul etmez ölçüde ileri. Manevra yeteneği birçok “F” serisinden ve F-35’den üstün ama termal gizlilik F-35’in çok gerisinde. Ağ merkezli harp, 180 derece kilit 360 derece ısı güdümlü füze angajman özelliği F-35 gibi yok yani HOB. Çift motor harekât yarı çapı F-35’den üstün SU-35 ile aynı sayılır. Füze kapasitesi F-35’den fazla SU-35’den az. AESA radarı vardır.

SU-35S

IRST var. F-35 ile kıyas edilemeyecek ölçüde ancak F-22’ye yakın veya daha ileri (?) seviyede ağ merkezli harp özelliği var. AESA radar yerine daha az gelişmiş veya daha düşük teknoloji PESA radarı var. Çift motorlu ve çok güçlü. Dünyada manevra kabiliyeti ondan daha iyi bir uçak hemen hemen yok diyebiliriz. F-22’deki 2D TVC’nin 3D olanı var. 360 derece yönlendirilen motorlar hiçbir ABD uçağında olmayan ayrı ayrı yönlere yönlendirilme kabiliyetine de sahip. Stealth özelliğini F-22 ile negatif yönde kıyas edemeyiz.

Çünkü zaten SU-35 Stealth ve 5’nci nesil değil (4++). F-22 ile karşı karşıya geldiğinde kim ne derse desin hangi teoriyi ileri sürse bile sırf uçakların şekline bakarak kıt aklımızla bile aynı radar özellikleri ile F-22’nin çok çok daha önce SU-35’i göreceğini söyleyebiliriz. Yakın hava muharebesinde yani yaklaşık 0-40km arası menzilde ise SU-35S’nin F-22/35 dahil rakibi yok gibi. (Bkz; SU-35 FLANKER-E | RUSLARIN SÜPER MANEVRA UÇAĞI)

F-35

Manevra kabiliyeti her iki uçaktan düşük. Ancak aslen görev tanımı farklı. Çok rollü derin darbe uçağı. SU-35S ve F-22 ise hava hakimiyeti/üstünlüğü/önleme uçakları. Yani daha çok hava-hava uçakları hava-yer değil. EOTS, EO DAS gibi durumsal farkındalık sistemlerinin kabiliyetleri her iki uçaktan da çok çok gelişmiş. Ağ merkezli harp, IRST, FLIR, termal gizlilik vb. konularda dünyada rakibi yok. Tıpkı F-22 gibi hava savaşı konsepti görüş ötesi menzilli füze ve algılama sistemlerine ve AESA radarına dayanmaktadır. Durumsal farkındalığın zirvesini teşkil eder.

3-SU-35S, F-22’yi Önledi Mi Neden Bu Resim Atıldı?

Öncelikle resmin neden atıldığı çok açık: psikolojik harekât. Ruslar Il-20 ile çizilen karizmalarını oltaya F-22 takıldı diyerek düzeltmek istiyor ama bence kendilerine de haksızlık ediyorlar. Uyanık bir İsrailli pilot ilk anlarda twitter’dan yaptığım yorum gibi İL-20, S-200 ve F-16I’yı ayni düzleme aldı diye Rusya’nın veya Rus S-200 operatörünün suçu yok. S-200 IFF’i olmayan manevra kabiliyeti sınırlı eski model ve buna rağmen hak etmediği kadar ünlü olmuş bir HSS.

Konuya dönecek olursak bir Rus pilotu IRST görüntüsünü çekip zevk ve hava olsun diye instagram’ına kendi başına atmaya cesaret edemez. Tersi de yani aynı durum F-22 özelinde (F-16 gibi olmayan, kozmik statüsü kalkmamış, kimseye satılmamış bir uçak) ve Suriye özelinde geçerli.

ABD Rus hava sahası daha doğrusu Suriye’de serbest olmayan Rusların NOTAM’ladığı bir sahaya F-22 ile asla girmez. Sebebi çok basit. Şayet SU-35 veya S-300/400 gibi sistemlerden birisi F-22’yi vurursa bu dünya çapında duyulacak bir skandal, Stealth fantezisinin çöküşü, dolaylı olarak F-35 satışlarının çok olumsuz olarak etkilenmesi demektir. Bu olayda belli ki radar da tespit edilememiş veya edilmiş bir F-22’ye arkadan beş on kilometre veya SU-35S IRST maksimum menzili olan 50 km’ye kadar yaklaşmış bir SU-35’in çektiği görüntü söz konusu. Yani ortada dogfight falan yok, önleme de yok.

4-Hava savaşında IRST mi önemli, Radar menzili mi, Stealth kabiliyeti mi?

Bunlar günümüzün trendleri tabi ki hepsi de. Uzatmamak için kısa cümlelerle

-Radarda göremediğin düşmana füze kilitleyemezsin

-Radarın AESA değilse karıştırmaya daha açıktır hatta F-35 radarı düşmanı karıştırma kabiliyetini de kendi bünyesinde taşıyor, yani ayrıca EH podu yok

-Hava savaşı kısa menzile düşerse HOB kabiliyeti önemli dolayısı ile F-22 gibi bir uçağın, SU-35 gibi hem HOB hem üstün manevra kabiliyetli, F-35 gibi ise HOB(yüksek yanal görüş açısı)’nın zirvesi olan bir uçak karşısında mağlup olması asla sürpriz olmaz.

-IRST ile düşmanı gören önce pozisyon alacak veya radar sessizliğinde uçuyor ise radarını ne zaman aktif edeceğini ve kilit atacağını hesaplayabilecektir.

Ancak sorularda sorulmayan bana göre hepsinde daha önemli olan termal gizliliktir. Çünkü her ne kadar IRST/EOTS/ sensörleri tüm modern savaş uçaklarında olsa da algılatmamak veya geç algılanmak kader belirleyici olacaktır. Evet, yukarıda dediğim gibi termal görüntüye bakıp füze menzilinin çok ötesine yine ısı güdümlü füze kilitlenmez. Yani F-35 100 km mesafede tespit ettiği Stealth bir uçağa radarda görünmediği için AMRAAM kilitleyemediği gibi füze menzilinin çok ötesinde olduğu için ısı (IR) güdümlü AIM-9X Sidewinder da kilitleyemez.

Ancak ne yapabilir örneğin 2024 yılında itibaren İngiliz F-35’leri Meteor kullanmaya başlayacağı için füzeyi ateşlemek için pozisyon alıp bekleyebilir veya AIM-120(A/B/C7) ve AIM-9X için pozisyon alabilir. Hatta ağ merkezli harp özelliği ile düşman konumunu yakındaki başka bir F-22 veya F-35’e dijital olarak iletebilir. Dost uçak farklı istikamette radar menzili dışında bile olsa bu bilgi ile anında dönüp füze ateşleyebilir. Aynı şeyi yani termal farkındalıkla tespit edilen düşmana karşı pusu kurma işini R-77 ve radar güdümlü versiyon R-27 ile SU-35S, PL-10/12/15 ile Çin uçakları yapabilir.

Sonuç IRST sensöründe Stealth veya non-stealth uçak yakalama olayları Suriye’de, Alaska’da, Atlantik üzerinde belki her gün yaşanıyor ama bizim haberimiz olmuyor olabilir.

Kaynak: www.kokpit.aero

Yazar: Hakan Kılıç

Önerilen Yazılar:

ALTINCI NESİL SAVAŞ UÇAKLARI | 6. NESİL SAVAŞ UÇAKLARI

B-21 RAİDER STEALTH BOMBARDIMAN UÇAĞI | NORTHROP GRUMMAN

S-70 OKHOTNİK İÇİN TESLİMATLAR 2024’TE